Η Ωφελιμοτητα της Τεχνης: Απο τον Γοργια του Πλατωνα στη Ζωγραφικη του Σημερα

Η Ωφελιμότητα της Τέχνης: Από τον Γοργία του Πλάτωνα στη Ζωγραφική του Σήμερα

Στον διάλογο Γοργίας, ο Πλάτωνας θέτει ένα από τα πιο κρίσιμα ερωτήματα για τη φύση της τέχνης: είναι η τέχνη πράξη γνώσης, ή απλώς τεχνική πειθούς; Ο Σωκράτης, αντιπαρατιθέμενος με τον σοφιστή Γοργία, επιχειρεί να διαχωρίσει την αληθινή τέχνη από το επιτήδευμα την τεχνική που προσφέρει εντύπωση και ευχαρίστηση, αλλά χωρίς ουσιαστική γνώση. Η ρητορική, λέει ο Γοργίας, είναι τέχνη επειδή πείθει. Ο Σωκράτης όμως ρωτά: πείθει για ποιο σκοπό; Με τι γνώση; Κι αν η πειθώ στερείται αιτιολόγησης, μήπως τότε δεν είναι καν τέχνη;

Το Φως, η Γνωση και η Τεχνη: Απο τον Πρωταγορα στον Σωκρατη

Το Φως, η Γνώση και η Τέχνη: Από τον Πρωταγόρα στον Σωκράτη

Πριν από κάθε σκέψη, πριν από κάθε μορφή, υπάρχει το φως. Όχι απλώς ως φυσική ακτινοβολία, αλλά ως η πρώτη πράξη της συνείδησης. Το φως γεννά την όραση, η όραση γεννά τη μορφή, και η μορφή γεννά την τέχνη. Αυτή η διαδοχή δεν είναι μια μεταφυσική κατασκευή· είναι παρατήρηση της πραγματικότητας με τη διαύγεια που μόνο ένας καλλιτέχνης μπορεί να εκφράσει. Η εμπειρία ξεκινά από το φως· όλα τα υπόλοιπα εξαρτώνται από αυτό: η μορφή, το βλέμμα, το νόημα. Ο καλλιτέχνης δεν απεικονίζει το φως· το αποκαλύπτει. Μετατρέπει την ασάφεια σε μορφή και τη μορφή σε συγκίνηση.

Σε αυτό το πεδίο της εμπειρίας και της αισθητηριακής γνώσης, εισέρχεται η προκλητική σκέψη του Πρωταγόρα:«Πάντων χρημάτων μέτρον ἄνθρωπος.» Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο παρατηρητής· είναι δημιουργός της αλήθειας του. Η εμπειρία είναι σχετική και προσωπική· αυτό που εγώ αντιλαμβάνομαι ως αληθινό, ίσως εσύ το ζεις διαφορετικά — και κανείς μας δεν σφάλλει. Αυτή η προσέγγιση δεν αρνείται την αξία της εμπειρίας, αλλά αναγνωρίζει ότι η αίσθηση και η αντίληψη, χωρίς αιτιολόγηση, δεν επαρκούν για να συγκροτήσουν γνώση. Για τον Σωκράτη, η εμπειρία είναι απαραίτητη αφετηρία, όχι όμως και το τέλος της αναζήτησης. Η γνώση δεν εξαντλείται στο υποκειμενικό βίωμα, αλλά θεμελιώνεται όταν η προσωπική εντύπωση συνοδεύεται από λόγον. Όπως και στην τέχνη, ο πίνακας δεν αποκτά αξία μόνο επειδή προκαλεί συγκίνηση, αλλά όταν η μορφή του εμπεριέχει και εσωτερική συνέπεια· όχι απλώς τι νιώθουμε, αλλά γιατί το νιώθουμε.

φλυαρια για γραΐδια

 Φλυαρία για γραΐδια   

Στον πλατωνικό διάλογο Θεαίτητος, ο Σωκράτης χρησιμοποιεί την έκφραση «παραμύθι της γριάς» (ή «φλυαρία για γραΐδια») για να απορρίψει την κοινή αντίληψη ότι η αρετή πρέπει να επιδιώκεται μόνο για λόγους κοινωνικής αποδοχής. Συγκεκριμένα, λέει ότι είναι «παραμύθι της γριάς» να πιστεύει κανείς πως πρέπει να είναι δίκαιος μόνο για να φαίνεται καλός στους άλλους και να αποφεύγει την κακία για να μην έχει κακή φήμη.

Αντίθετα, ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι η αληθινή αρετή είναι η ομοίωση με τον θεό, δηλαδή να γίνει κανείς όσο το δυνατόν πιο δίκαιος και όσιος. Αυτή η φυγή από το κακό προς το καλό είναι, κατά τον Σωκράτη, η ουσία της φιλοσοφικής ζωής.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

*

Ο Σωκράτης χρησιμοποιεί την έκφραση «παραμύθι της γριάς» ή «φλυαρία για γραΐδια» στον Θεαίτητο για να υποτιμήσει μια επιφανειακή ή κοινότοπη άποψη που δεν αντέχει σε φιλοσοφικό έλεγχο. Η φράση αυτή λειτουργεί ειρωνικά: δεν απορρίπτει απλώς μια ιδέα, αλλά την παρουσιάζει ως κάτι που κυκλοφορεί άκριτα, σαν λαϊκή δοξασία ή αφελής πίστη, χωρίς φιλοσοφική αξία.

Συγκεκριμένα, όταν ο συνομιλητής του προτείνει ότι η γνώση είναι απλώς αίσθηση, ο Σωκράτης απαντά ότι αυτή η άποψη είναι «λόγος γυναικείος» ή «παραμύθι γριάς», υπονοώντας ότι είναι απλοϊκή και δεν αντέχει στη διαλεκτική εξέταση. Με αυτόν τον τρόπο, προκαλεί τον συνομιλητή να εμβαθύνει και να υπερβεί τις επιφανειακές αντιλήψεις.

Είναι χαρακτηριστικό της σωκρατικής ειρωνείας: χρησιμοποιεί καθημερινές ή υποτιμητικές εκφράσεις για να ταρακουνήσει τον συνομιλητή και να τον οδηγήσει σε βαθύτερη σκέψη.

Ζωγραφικό έργο Ekpaglos Mike Chatzianastasiadis

Η ψυχη ειναι σαν ενας καθρεφτης

Η ψυχή είναι σαν ένας καθρέφτης

Η  ψυχή είναι σαν ένας καθρέφτης: μόνο όταν καθαριστεί από τις αμαυρώσεις μπορεί να αντανακλά την εικόνα του Θεού.

Γρηγόριος Νύσσης

Σε όσους καθρέφτες και να κοιτάξεις, το βλέμμα σου δεν μπορείς να το δεις.

Jacques Lacan

Οι δεσποινίδες της Αυλής» του Diego Velázquez (1656): Ο καθρέφτης στο βάθος αντανακλά τον βασιλιά και τη βασίλισσα, ενώ ο ίδιος ο ζωγράφος απεικονίζεται στον πίνακα. Το έργο παίζει με την έννοια της θέασης, της αναπαράστασης και της ταυτότητας.

"Σοφιστης"

Ο Πλάτωνας, στον διάλογο "Σοφιστής," διερευνά το πρόβλημα της ύπαρξης και της μη-ύπαρξης, καθώς και τη σχέση τους. Μια από τις κεντρικές θεματικές του διαλόγου είναι η κατανόηση του μη-όντος (το μη υπαρκτό) και πώς αυτό μπορεί να "συμμετέχει" στην ύπαρξη.

Στον "Σοφιστή," ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί τον διάλογο μεταξύ του Ξένου από την Ελέα και του Θεαίτητου για να εξετάσει αυτές τις έννοιες. Ο Ξένος διαχωρίζει το μη ον από το απόλυτο μηδέν, προτείνοντας ότι το μη ον δεν είναι απλώς το απόλυτο τίποτα, αλλά μια άλλη μορφή ύπαρξης που δεν είναι ταυτόσημη με την κανονική ύπαρξη (το ον).

Εξετάζουν τη σχέση μεταξύ του όντος και του μη όντος μέσω της έννοιας της "διαφοράς" (διαφορετικότητας). Η "διαφορά" επιτρέπει να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη του μη όντος χωρίς αυτό να είναι απόλυτο τίποτα, αλλά κάτι διαφορετικό από το ον. Με αυτόν τον τρόπο, το μη ον συμμετέχει στην ύπαρξη ως κάτι που υπάρχει μέσα από τη διαφορετικότητά του από το ον.

Είναι μια σύνθετη και φιλοσοφική συζήτηση που επιχειρεί να αντιμετωπίσει το παράδοξο της μη-ύπαρξης και να εξηγήσει πώς κάτι που δεν είναι μπορεί, παρ' όλα αυτά, να έχει κάποιο τρόπο ύπαρξης.